توبه، آثار و برکات ارزشمند و فراواني دارد. کسي که موفّق مي‌شود به حالت نوراني توبه دست يابد، ثمرات بي‌نظيري در زندگي و نيز در سلوک معنوي خويش مشاهده مي‌کند که بدون توبه امکان تحقّق آن وجود ندارد.

در فصول گذشته تحت عناوين ديگري، به برخي از آثار توبه اشاره گرديد؛ ولی با توجّه به اهمیّت مطلب، گریزی از تکرار برخی از برکات ارزشمند توبه نیست. ذيلاً به شرح برخي از آن آثار پرداخته مي‌شود.

1) جذب محبّت و توجّه الهي

پروردگار عالم به کسي‌ که توبة واقعي کند يا تصميم آن‌ را داشته باشد، سلام مي‌کند و رحمت خویش را شامل حال وی می‌نماید:

>وَ إِذا جاءَكَ الَّذينَ يُؤْمِنُونَ بِآياتِنا فَقُلْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلي‏ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءاً بِجَهالَةٍ ثُمَّ تابَ مِنْ بَعْدِهِ وَ أَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحيم[1]<

و چون كسانى كه به آيات ما ايمان مى‏آورند نزد تو آيند، بگو: سلام بر شما، پروردگارتان رحمت را بر خود مقرر داشته، كه هر كس از شما به نادانى عمل بدى كند آن‌گاه بعد از آن توبه كند و به اصلاح (كار خود) پردازد، بى‏ترديد خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.

خداوند‌ متعال بنده‌ای‌ که به‌سوی او باز گردد و پشیمان و سرافکنده باشد را دوست‌ ‌دارد و او را مطهّر مي‌داند؛ یعنی‌ بهترينِ‌ درجات‌ را به‌ چنین بنده‌ای عطا می‌فرماید:

>ان‌ِّ اللهَ‌ يُحب‌ُّ التِّوّابين‌َ وَ يُحب‌ُّ الْمُتَطَهِّرين‌َ<^[2]

خداوند توبه‌ كاران‌ و پاكيزگان‌ را دوست‌ مي‌دارد.

نکتة ظریفی‌که در این آیه نهفته، این‌ است که خدای‌ سبحان، توبه‌کننده را پاک و پاکیزه می‌کند و آن‌گاه به او محبّت می‌ورزد و در واقع می‌توان گفت: کسي‌که توبه کند، محبوب خداوند تعالی مي‌شود که اين، مقام بسیار والایی است:  

«إِذَا تَابَ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ تَوْبَةً نَصُوحاً أَحَبَّهُ اللَّهُ»^[3]

چون بنده توبة نصوح كند خداوند او را دوست دارد.

البته محبّت نمی‌تواند یک طرفه باشد؛ وقتی بنده‌ای محبوب خدای مهربان شد، قطعاً او نیز خدای خویش را دوست مي‌دارد و به او عشق می‌ورزد و محبّت بین بنده و خدا، دو طرفه می‌شود و چنانچه بنده، با گناه و نافرمانی خداوند، به این محبّت ضربه نزند، تا آخر عمر بر شدّت آن افزوده خواهد شد. بنده‌اي که قلبش سرشار از محبّت الهي است، لحظه‌ای نمی‌تواند از یاد خدا غافل شود و قدمی در مسیر غیر رضای حق‌تعالی بردارد. چنین بنده‌ای پروردگار خود را طلبیده است و به سمت او حرکت کرده و او را یافته است و کسی که خودِ خداوند را به دست بیاورد، هرگز از دست نخواهد داد.

در حديث قدسي از خداوند تعالي نقل شده است که مي‌فرمايد:

«أنِّي حَبِيبُ مَنْ أَحَبَّنِي وَ جَلِيسُ مَنْ جَالَسَنِي وَ مُونِسٌ لِمَنْ أَنِسَ بِذِكْرِي وَ صَاحِبٌ لِمَنْ صَاحَبَنِي وَ مُخْتَارٌ لِمَنِ اخْتَارَنِي ... مَنْ طَلَبَنِي بِالْحَقِّ وَجَدَنِي‏»[4]

من دوست كسى هستم كه مرا دوست بدارد و همنشينم با كسى که با من همنشينى كند و انس دارم با كسى كه با من مأنوس است. همراهى و مصاحبت دارم با كسى كه با من مصاحبت دارد. انتخاب مي‌كنم كسى را كه مرا انتخاب نمايد... هر كسى حقيقتاً من را بجويد، مرا مى‏يابد.

درهاي رحمت الهی در دنیا و آخرت به‌سوي کسی که در درگاه الهی سرافکنده، شرمنده و خجالت زده شود و اظهار ندامت کند، گشوده می‌شود:

«الْمُؤْمِنُ إِذَا تَابَ وَ نَدِمَ فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْهِ مِنَ الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ أَلْفَ بَابٍ مِنَ الرَّحْمَةِ»^[5]

مؤمن چون توبه كند و پشيمان شود، خداوند در دنيا و آخرت هزار در از رحمت بر وى بگشايد‏.

خداوند سبحان، نسبت به بنده‌ای که به سوی او بازگردد، رئوف و مهربان است:

>وَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي رَحيمٌ وَدُودٌ<^[6]

و از پروردگارتان آمرزش بخواهيد و آنگاه به او بازگرديد، كه پروردگار من مهربان و دوستدار [تائبان‏] است.

بنابراين، تائب توجّه خدای متعال را به سوی خود جلب می‌کند و معلوم است کسی که مورد توجّه حق‌‌تعالی واقع شود، به چه مقاماتی دست خواهد یافت؛ نظر عنایت خداوند به‌سوي چنین کسی است و در دنیا و آخرت سربلند خواهد شد.

>فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ يَتُوبُ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحيمٌ<^[7]

پس هركه پس از ستمش توبه كند و كار خود را به صلاح آورد، خداوند بر او توجّه مى‏كند و توبه‏اش را مى‏پذيرد، كه حقّا خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.